در باور عامه برخی خواص درمانی برای مدفوع یا پشگل یا سرگین الاغ ماده (Donkey Dung) که در اصلاح عوام “عنبر نسارا” یا “عنبر نصاری” یا “پشگل ماچه الاغ” نامیده می شود، بر شمرده می شود. از جمله این که سه قطره از عصاره گرفته شده از مدفوع الاغ برای جلوگیری از خون دماغ و یا درمان زخم ها موثر است و یا گفته می شود که بخور دود حاصل از سوزاندن عنبر نسارا می تواند در درمان زخم های ناشی از برخی بیماری ها همچون آبله مرغان، زونا، سالک و غیره موثر باشد. در محیط اینترنت نیز برخی سایت های زرد برای جلب مخاطب به انتشار مطالبی غیر علمی در این باره پرداخته و زیر مطلبی با عنوان (عنبر نسارا؛ پشگل پر خاصیت) به بازگویی خواص خیالی مدفوع الاغ پرداخته و بدون هیچ سند و مدرکی آن را نمونه ای از ” طب شیعه” بر شمرده اند.
به گزارش انجمن وت: بررسی منابع علمی پزشکی نوین نشان می دهد که هیچ منبعی خواص درمانی مدفوع الاغ را تائید نمی کند.
حتی منابع رسمی طب سنتی نیز این شیوه درمان را به رسمیت نمی شناسند و تنها در فولکلور برخی نواحی از این روش برای درمان برخی بیماری ها یاد می شود که هیچ کدام به تائید مراجع صلاحیت دار پزشکی نرسیده است.
تنها یک مورد بررسی محدود در این موضوع در یکی از مراجع علمی صورت گرفته است که نتایج آن قابل بحث و نیازمند مطالعات بعدی است .
در مطالعه یاد شده که در دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد انجام شد، مشاهده شد که اﺛﺮات ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ دود ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻮزاﻧﺪن اﺳﭙﻨﺪ و ﺳﺮﮔﻴﻦ در از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن دو ﺳﻮش اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮک اورﺋﻮس و سودوﻣﻮﻧﺎس آﺋﺮوژﻳﻨﻮزا ﺑﺎ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ دود دﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ زﻣﺎن دوددﻫﻲ در ﻣﻮارد ﺣﺴﺎس، ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ﻋﺪم رﺷﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﺛﺮات ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ دود اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ.
البته مطالعه فوق در محیط کاملا بسته آزمایشگاه انجام شده و روشن است که محیط خانه و آزمایشگاه بسیار متفاوت بوده و درضمن وضعیت زخم ها یا عفونت ها در بیماری های مختلف شرایط متفاوت تری نسبت به یک محیط کشت باکتری دارد.
به نظر می رسد، ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ دودﻫﺎی ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮزاﻧﺪن ﺳﺮﮔﻴﻦ اﻻغ ﻣﺎده و اﺳﭙﻨﺪ دارای ﻣﻮاد ﻣﻮﺛﺮه ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ. چون ﻣﺪﻓﻮع ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدی از ﻣﻮاد ارﮔﺎﻧﻴﻚ و ازت و ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدی از ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﻮرده ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻴﻮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوری اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ و اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺪﻓﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﺷﺪه و ﻫﻀﻢ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ای درﺧﺼﻮص ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در دود عنبر نسارا یا ﺳﺮﮔﻴﻦ الاغ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ، اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ اﻳﻦ دود در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد.
از سوی دیگر با توجه به این که عوام در هنگام دود دادن عنبر نسارا خواسته یا ناخواسته مقادیری از این دود را تنفس می کنند امکان بروز عوارض خطرناک موجود در مدفوع الاغ در صورت ورود مواد سمی از طریق دستگاه تنفس به خون وجود دارد.
به این ترتیب در حال حاظر و با توجه به مطالعات علمی محدود فعلی، نمی توان هیچ گونه خواص درمانی برای “عنبر نسارا / نصاری” یا “پشکل ماچ الاغ” در نظر گرفت و دود دادن آن در محیط خانه می تواند خطرات زیادی برای افراد به ویژه کودکان، افراد مسن و افراد دارای بیماری های زمینه ای داشته باشد.
افزون بر این استفاده از روش های غیر علمی و جایگزین کردن آن به جای روش های علمی و داروهای مجاز می تواند باعث افزایش عفونت و به تاخیر افتادن مراحل درمان بیماری و ایجاد حساسیت های پوستی و تنفسی و عوارض جبران ناپذیر دیگر شود.
منابع:
1- خر در سنت ها و باورهای ایرانیان، دانشنامه ایرانیکا به نشانی:
http://www.iranicaonline.org/articles/donkey-i
2- عنبر نسارا پشگل پر خاصیت، سایت طب شیعه:
http://shiateb.com/pages/?current=viewdoc&langid=1&sel=1177
3- تاثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت زای بیمارستانی ، نویسندگان: ندا پروین، مجید ولیدی، مهدی بنی طالبی، غلامرضا مبینی، کوروش اشرفی، عفت فرخی، محمود رفیعیان، نسرین اکبری، فرانک صفدری ، لیلا رفیعی وردنجانی ، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی- دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد:
http://journal.skums.ac.ir/browse.php?a_id=368&sid=1&slc_lang=fa
تهیه شده توسط دکتر علی حیدری